Obrona konieczna - jak się bronić?

Prawo do obrony jest w naszej kulturze uważane za jedno z ważniejszych praw i większość jego ograniczeń uznawanych jest za niezgodne ze społecznie pojmowanym poczuciem sprawiedliwości. Obrona konieczna jest uprawnieniem każdego człowieka. Poprzez obronę konieczną rozumie się okoliczności, które powodują, że czyn zabroniony nie jest społecznie szkodliwy, czyli traci on znamię bezprawności, a więc nie jest przestępstwem. Tak więc, w przypadku, gdy ktoś Cię zaatakuje, a Ty ten atak odeprzesz robiąc atakującemu krzywdę, nie zostaniesz uznany za winnego popełnienia czynu zabronionego.

Aby Twoje zachowanie zostało uznane za obronę konieczną, musi nastąpić:

1. zamach na dobro chronione prawem – musi być bezpośredni, bezprawny i rzeczywisty,

2. obrona (odparcie zamachu) – musi być konieczna i współmierna do niebezpieczeństwa zamachu.

Czym jest zamach w rozumieniu art. 25 k.k.?

Zamach jest zachowaniem człowieka, które w sposób rzeczywisty (obiektywnie rzeczywisty, nie natomiast urojony przez odpierającego zamach) stwarza niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawem. Zamach musi powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo dla dobra chronionego prawemi musi być bezprawny. Bezprawność zamachu oznacza zachowanie sprzeczne z obowiązującym prawem, nie tylko karnym, ale także cywilnym, administracyjnym itd.

Wyjaśnić należy, że “dobro chronione prawem” to dobro zarówno materialne jak i niematerialne, tj. m.in. życie, zdrowie, wolność, przedmioty (np. samochód, torebka, telefon, dom ...), prawo do poszanowania wolności, prawo do równego traktowania itd.

Jak się bronić, aby Twoje zachowanie uznano za obronę konieczną?

Bronić możesz zarówno siebie jak i osobę trzecią. Obrona konieczna zastosowana w celu tzw. pomocy koniecznej nie wymaga uzyskania zgody osoby, której dobro zostało zaatakowane. Jeżeli uznasz, że ktoś jest bezpośrednio narażony na niebezpieczeństwo, możesz podjąć próbę odparcia zamachu.

Ważnym aspektem obrony koniecznej jest to, aby zastosowane w celu obrony środki były współmierne do niebezpieczeństwa zamachu. Oznacza to, że Twoje działania nie mogą być „przesadzone”, czyli poważniejsze w skutkach niż sam atak. Np. używanie narzędzia mogącego spowodować zagrożenie dla życia, takiego jak nóż, przeciwko sprawcom niegroźnych zaczepek, jest nieproporcjonalne i niekonieczne w określonych okolicznościach.

Ważne jest to, że jako osoba zaatakowana, nie musisz najpierw uciekać, ukrywać się - od razu możesz zastosować obronę konieczną.

Różne przypadki obrony koniecznej

Urojony zamach

Wyobrażenie o zamachu może być jednak w niektórych przypadkach urojone, mylne. Taki błąd, który według odpierającego zamach uzasadnia obronę zagrożonego dobra, wyłącza winę osoby działającej w urojonej obronie koniecznej. Ocena obiektywna sytuacji, prowadzi do wniosku, że mogłeś mieć podstawy, aby przypuszczać, że jesteś zagrożony (np. ktoś wyciąga plastikowy pistolet dla żartu, ale Ty nie wiesz, że jest to sztuczna broń i atakujesz napastnika próbując się bronić).

Przekroczenie uprawnień przez funkcjonariusza publicznego

Co ważne, nie można wykluczyć podjęcia działań obronnych wobec czynności funkcjonariusza publicznego (Policjant, Strażnik Miejski itp.). Może to jednak nastąpić jedynie, gdy funkcjonariusz przekracza swoje uprawnienia albo je ewidentnie narusza, a więc gdy wiesz, że funkcjonariusz nie może czegoś zrobić, ale jednak robi to (np. używa przymusu czy groźby w celu uzyskania Twoich zeznań, wyjaśnień w jakiejś sprawie).

Obrona konieczna podczas bójki

Możliwe jest przyjęcie obrony koniecznej także w przypadku bójki. Osoba nieuczestnicząca w bójce, która stara się zapobiec tej bójce, również działa w obronie koniecznej.

Nie można mówić o obronie koniecznej, gdy dwie osoby biją się, a Ty przyłączysz się do jednej z nich, żeby jej pomóc w walce (atakując drugą osobę), ponieważ w ten sposób powiększa się jedynie krąg bijących i zwiększa się niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia drugiej strony.

Możesz powołać się na obronę konieczną, gdy odstąpiłeś od aktywnego uczestnictwa w bójce i przeszedłeś na pozycję jedynie obronną - a więc nie zadajesz ciosów w celu ataku a w celu odparcia ataku. Taka sytuacja jednak jest trudna do udowodnienia (chodzi tu o ocenę, jaki cel towarzyszył Ci przy zadawaniu ciosów). Nie biorąc udziału w bójce przestajesz być jej uczestnikiem, a więc, gdy druga osoba dalej Cię atakuje, możesz się bronić. 

Zemsta a obrona konieczna

Niezbędnym elementem obrony koniecznej jest działanie z woli obrony, a nie z woli zemsty. Twoje działanie powinno wynikać ze świadomości, że odpierasz zamach, a także z woli obrony. Ważne jest, aby rozgraniczyć rzeczywiste działania obronne od jakichkolwiek aktów zemsty, samosądu lub chuligaństwa.

Prowokowanie w celu skorzystania z obrony koniecznej

Nie można uznać za obronę konieczną sprowokowania obrony koniecznej - nie możesz prowokować innej osoby, aby wyrządzić jej krzywdę pod pozorem obrony koniecznej.

Środki obronne przeciw przyszłym zamachom

Jest to sprawa dość dyskusyjna, a stanowiska są wyraźnie podzielone. Każdy Sąd może taką okoliczność ocenić inaczej.

Coraz popularniejsze stają się pułapki na złodziei (np. samostrzały, podłączanie okien i drzwi do prądu). Przyjmuje się, że, instalując takie pułapki, musisz ostrzec potencjalnego napastnika o istnieniu takich zabezpieczeń (np. przez tabliczkę informacyjną w widocznym miejscu). Ten warunek budzi duże wątpliwości, ponieważ w sposób oczywisty zmniejsza skuteczność tego typu zabezpieczeń.

Przekroczenie granic obrony koniecznej – kiedy odpowiadasz, kiedy nie?

Wdarcie się do mieszkania, lokalu, domu lub na przylegający do nich ogrodzony teren

Stosunkowo nowym rozwiązaniem zawartym w k.k. jest, zapożyczony w pewnym sensie z prawa amerykańskiego, kontratyp obrony koniecznej mający zastosowanie w przypadku wdarcia się osoby do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren napastnika. Przy nieznacznym przekroczeniu granic obrony koniecznej w takiej sytuacji, nie zostaniesz uznany za winnego.

Należy w tym miejscu podkreślić, że, gdy ktoś wedrze się do miejsca Twojego zamieszkania, nie możesz go po prostu zastrzelić. Twoja obrona konieczna może przekroczyć granice, może być niewspółmierna, ale nie w sposób rażący, tj. Twoja obrona nie może w sposób znaczący przewyższać dotkliwością grożące Ci niebezpieczeństwo – nie możesz więc atakować niebezpiecznym narzędziem np. małego dziecka czy wątłego nastolatka, który wdarł się do ogrodu znajdującego się przy Twoim domu.

Przekroczenie granic obrony koniecznej pod wpływem strachu, silnego wzburzenia

Nie popełnisz przestępstwa, gdy bronisz się pod wpływem strachu czy silnego wzburzenia (a Twoje wzburzenie jest zasadne w danej sytuacji).

Inne przekroczenie granic obrony koniecznej

W przypadku innego, niż powyżej wskazane, przekroczenia granic obrony koniecznej, niestety, zostaniesz uznany za winnego popełnienia czynu zabronionego (będziesz widniał w Krajowym Rejestrze Karnym jako osoba skazana), jednak Sąd może wymierzyć Ci karę w złagodzonej postaci, a nawet odstąpić od wymierzenia Ci jakiejkolwiek kary.

A więc, podsumowując, zawsze masz prawo się bronić, jednak w każdym przypadku Twoja obrona musi być wyważona i proporcjonalna do zagrożenia.

 Autor artykułu: Monika Grajewska - aplikant adwokacki

Podobne bójka kiedy się bronić obrona konieczna pomoc konieczna prowokowanie pułapki na złodziei współmierność zagrożenie zamach zemsta

Udostępnij