Wniesienie sprawy do Sądu (zwane potocznie „założeniem sprawy”), szczególnie w postępowaniu cywilnym, najczęściej wiąże się z koniecznością uiszczenia stosownej opłaty sądowej. Jej wysokość regulują następujące akty prawne: ustawa z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (odnośnie postępowania cywilnego), ustawa z dnia 23 czerwca 1973 roku o opłatach w sprawach karnych, a konkretnie artykuł 15 tej ustawy, a także rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 maja 2003 roku w sprawie wysokości zryczałtowanej równowartości wydatków w sprawach z oskarżenia prywatnego – w odniesieniu do kosztów wszczęcia sprawy z prywatnego aktu oskarżenia oraz z subsydiarnego aktu oskarżenia (artykuł 640 Kodeksu postępowania karnego), wnoszonego przez pokrzywdzonego. Czy istnieje jednak możliwość zainicjowania postępowania sądowego bez konieczności uiszczania stosownych opłat? Czy osoba zmagająca się z problemami finansowymi została przez ustawodawcę pozbawiona prawa do rozstrzygnięcia swojej sprawy? Odpowiedź znajdziesz w niniejszej publikacji, przy czym artykuł ten odnosi się wyłącznie do opłat należnych za wszczęcie postępowania sądowego. Nie odnosi się on do innych kosztów, które wchodzą w skład kosztów sądowych, a związanych przykładowo z opinią biegłego czy dojazdem świadków do Sądu.
Sprawy cywilne
 |
W sprawach cywilnych opłaty związane z wszczęciem postępowania pobierane są od pozwu, który inicjuje postępowanie procesowe (przykładowo o zapłatę) oraz wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego (przykładowo o stwierdzenie nabycia spadku czy też ustalenie kontaktów z dzieckiem). Zasadą postępowania cywilnego jest jego odpłatność, natomiast wyjątkiem zwolnienie od niej. Oznacza to, że zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych (czyli na przykład opłaty od pozwu) może nastąpić jedynie po stosownym wykazaniu przez osobę, która o to zwolnienie wnosi, takiej sytuacji materialnej, która uniemożliwia poniesienie tych kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Aby uzyskać zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach cywilnych, należy złożyć odpowiednio uargumentowany wniosek. Co ważne, wniosek ten można złożyć zarówno przed wszczęciem postępowania (a więc w oddzielnym piśmie), jak i w treści pozwu bądź wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego. Wniosek ten składa się w Sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.
Uwaga! Sąd nie rozpocznie merytorycznego rozpoznania sprawy bez uiszczenia stosownej opłaty bądź bez zwolnienia od kosztów sądowych. Sprawa rozpocznie się zatem dopiero wtedy, gdy uiścisz stosowną opłatę albo kiedy Sąd zdecyduje o zwolnieniu Cię od obowiązku jej ponoszenia.
Od złożenia wniosku w Sądzie, przed którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy ustawodawca przewidział wyjątek. Mianowicie, jeżeli osoba ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych nie ma miejsca zamieszkania w miejscowości, w której mieści się siedziba Sądu, przed którym sprawa ma zostać wytoczona lub już się toczy, może ona złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w Sądzie Rejonowym właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania. Z kolei Sąd ten niezwłocznie przesyła wniosek Sądowi właściwemu (artykuł 105 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Niezwykle istotne jest dołączenie do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych oświadczenia obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów (artykuł 102 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Oświadczenie to składa się na urzędowym formularzu, który można znaleźć w Internecie po wpisaniu w wyszukiwarce „oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania”.
Należy również pamiętać, że złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych możliwe jest nie tylko pisemnie, ale także ustnie do protokołu w Sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy (albo w Sądzie właściwym ze względu na miejsce swojego zamieszkania). W takim przypadku oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania również może zostać złożone ustnie (artykuł 105 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). W tym celu należy udać się do sekretariatu odpowiedniego wydziału Sądu Rejonowego i poprosić o możliwość złożenia ustnego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Zasadne jest także dołączenie do wniosku innych dokumentów, które będą potwierdzać trudną sytuację materialną, o ile osoba ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych nimi dysponuje. Takim dokumentem może być przykładowo zaświadczenie o statusie bezrobotnego.
Uwaga! Koszty sądowe to pojęcie inne niż koszty procesu. I choć koszty sądowe wchodzą w skład kosztów procesu, to nie należy tych pojęć ze sobą utożsamiać. W skład kosztów procesu wchodzi między innymi wynagrodzenie adwokata bądź radcy prawnego. Jest to zupełnie inne zagadnienie.
Sąd przed zwolnieniem od kosztów sądowych może odebrać od osoby, która o to wnosi, przyrzeczenie określone w artykule 102 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Jest to jednak uprawnienie Sądu, a nie jego obowiązek. Sądy niejednokrotnie nie korzystają z tego uprawnienia.
Zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach cywilnych może być dokonane w całości bądź w części. Częściowe zwolnienie od kosztów sądowych może polegać na zwolnieniu od poniesienia albo ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków (artykuł 101 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych jest wolny od opłat. Na postanowienie Sądu odmawiające udzielenia zwolnienia od kosztów sądowych bądź udzielające częściowego jedynie zwolnienia (a więc oddalające wniosek w pozostałym zakresie) przysługuje zażalenie osobie niezadowolonej z tego rozstrzygnięcia. Zażalenie to również wolne jest od opłat (artykuł 95 ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych). Problem powstał jednak po ostatniej nowelizacji wspomnianej już ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz Kodeksu postępowania cywilnego. Obecnie, aby móc wystosować zażalenie, należy złożyć w Sądzie, który wydał postanowienie, wniosek o doręczenie tego postanowienia wraz z jego uzasadnieniem. Od tego wniosku strona musi natomiast uiścić opłatę w wysokości 100 złotych, mimo że samo zażalenie nie podlega żadnej opłacie.
Natomiast
jeżeli orzeczenie dotyczące odmowy zwolnienia od kosztów sądowych
wydał referendarz sądowy, wówczas na to orzeczenie przysługuje
skarga.
Sprawy karne
Sytuacja związana z odpłatnością za wszczęcie postępowania karnego kształtuje się nieco inaczej niż w przypadku spraw cywilnych. Najczęściej bowiem sprawa karna wszczynana jest przez oskarżyciela publicznego (prokuratora). Nie istnieje wiele przypadków w postępowaniu karnym, kiedy to strona zobligowana jest do uiszczenia opłaty za wszczęcie postępowania. Do takich przypadków należy wniesienie prywatnego aktu oskarżenia, subsydiarnego aktu oskarżenia (w przypadku, o którym mowa w artykule 55 Kodeksu postępowania karnego), a także wnioski i prośby, o których mowa w artykule 15 ustawy o opłatach w sprawach karnych.
Jednak także w postępowaniu karnym, podobnie jak w postępowaniu cywilnym, istnieje możliwość zwolnienia od opłat pobieranych za wszczęcie postępowania.
W tym celu należy wystosować do Sądu, do którego skierowane jest pismo podlegające opłacie (określone w artykule 15 ustawy, o której mowa powyżej) bądź akt oskarżenia (prywatny albo subsydiarny) wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Do niego również należy dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, ponieważ Sąd może przyznać zwolnienie w sytuacji, gdy uzasadnia to sytuacja rodzinna, majątkowa oraz wysokość uzyskiwanych dochodów.
Jak widać, nie zawsze wszczęcie postępowania sądowego wiąże się z koniecznością uiszczania stosownych opłat. Oprócz sytuacji, w których sam ustawodawca zwalnia stronę z obowiązku ponoszenia tych opłat (przykładowo sprawa o alimenty, jeżeli pozew składa osoba uprawniona), istnieje możliwość uzyskania zwolnienia od kosztów przez Sąd rozpoznający sprawę. Wniosek o to zwolnienie powinien jednak być przekonujący i odpowiednio uargumentowany, a ponadto powinien zawierać oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania oraz w razie ich posiadania także inne dokumenty, potwierdzające trudną sytuację materialną, uniemożliwiającą poniesienie kosztów sądowych.
Autor artykułu: Krzysztof Leonowicz - aplikant radcowski
0 komentarze: